Τι τύπος (γονιού) είσαι;

 

Το παραπάνω σχήμα, περιγράφει πιο αναλυτικά τον συνοπτικό ορισμό του αρκετά καλού γονιού: Αγάπη + Όρια. Διακρίνουμε λοιπόν, δύο βασικές διαστάσεις του γονεϊκού ρόλου: Συναισθηματική αποδοχή του παιδιού και οριοθέτηση – τρόπος διαπαιδαγώγησης και πειθαρχίας. Όπως παρατηρούμε, ανάλογα με το βαθμό και την έκφραση των δύο αυτών διαστάσεων, προκύπτουν τέσσερις βασικοί τύποι γονέων:

Ο Επικριτικός (ή αυταρχικός, ή αποδοκιμαστικός)

Ο επιτρεπτικός (ή ανεκτικός ή παραχωρητικός)

Ο Αδιάφορος (ή αποστασιοποιημένος)

Ο Δημοκρατικός (ή σύμβουλος ή συναισθηματικός μέντορας)

Είναι σπανιότερο το να ανήκει κάποιος γονιός αποκλειστικά σε έναν από τους 4 τύπους. Το συνηθέστερο, είναι να συνδυάζει κανείς στοιχεία από δύο ή περισσότερους τύπους, σίγουρα όμως , κάποιο γονεϊκό στυλ υπερέχει και επικρατεί, εφαρμόζεται τις περισσότερες στιγμές της οικογενειακής ζωής και είναι αυτό που καθορίζει την ποιότητα της σχέσης γονιού – παιδιού. 

Ο επικριτικός τύπος (κάτω αριστερό τεταρτημόριο στο σχήμα), συνδυάζει χαμηλή συναισθηματική αποδοχή του παιδιού και υψηλό έλεγχο, κάτι που δεν ευνοεί την αυτονόμηση του παιδιού. Πιο συγκεκριμένα, χαρακτηρίζεται από:

Δυσανάλογα υψηλές απαιτήσεις, αυστηρός έλεγχος, χαμηλή αποδοχή και στοργή

Άκαμπτα και υπερβολικά αυστηρά όρια, συχνή χρήση τιμωρίας (συχνά και σωματικής)

Μεγάλη έμφαση στην υπακοή και τη συμμόρφωση προς την εξουσία

Υπαγορεύει συναισθήματα και συμπεριφορές αποφεύγοντας το διάλογο – υπερβολικά καθοδηγητικός

Μικρή συναισθηματική αλληλεπίδραση με το παιδί

Υψηλό άγχος για την κοινωνική σύγκριση, απαίτηση για πρωτιά, αξία έχει μόνο η νίκη

Επικρίνει τα συναισθήματα, αντιμετωπίζει τα αρνητικά συναισθήματα ως δείγμα κακού χαρακτήρα & χάσιμο χρόνου

Παραγνωρίζει τα δικαιώματα των παιδιών – υπερεστιάζει στις υποχρεώσεις τους, δεν παρέχει χρονικά πλαίσια και επιλογές

Μία κλασική ατάκα του επικριτικού τύπου, θα μπορούσε να είναι η εξής: «Τι βαθμό πήρες σήμερα;». Τα παιδιά των επικριτικών γονέων, στερούνται στοργής και προσπαθούν διαρκώς να ικανοποιήσουν έναν «αχόρταγο» γονιό. Λόγω του εχθρικού συναισθηματικού κλίματος, βιώνουν συχνά θυμό και φόβο, κάτι που δυσχεραίνει την ομαλή τους ανάπτυξη και την ικανότητά τους να σχετίζονται και να εμπιστεύονται άλλους ανθρώπους.

Ο επιτρεπτικός τύπος γονιού (κάτω δεξί τεταρτημόριο στο σχήμα), συνδυάζει υψηλή συναισθηματική αποδοχή του παιδιού με πολύ χαμηλές απαιτήσεις / προσδοκίες και χαλαρά όρια. Ούτε σε αυτή την περίπτωση ευνοείται η αυτονόμηση του παιδιού, καθώς το καθοριστικό στοιχείο της σχέσης γονιού – παιδιού είναι η υπερπροστασία… Αυτός ο γονεϊκός τύπος είναι ιδανικός για τον πρώτο χρόνο ζωής ενός παιδιού, για τη βρεφική, δηλαδή, ανάπτυξη. Χαρακτηριστικά:

Ανεπαρκή όρια, δυσκολία στο να πούνε «όχι»

Δεν διαχειρίζονται αποτελεσματικά τις αρνητικές συμπεριφορές των παιδιών

Προστατεύει το παιδί από συναισθήματα και αναλαμβάνει την ευθύνη του παιδιού, πολύ υποχωρητικοί

Μεγάλη αλληλεπίδραση με το παιδί

Τα παιδιά ορίζουν το πλαίσιο, τα θέλω τους πάντα προηγούνται & ικανοποιούνται

Υπερπροστασία - συχνά χρησιμοποιείται η ενοχή – άγχος και σύγχυση

Το παιδί δεν αυτονομείται, δεν παίρνει ευθύνες και πρωτοβουλίες, υπάρχει επιθετικότητα και εξάρτηση

Η κεντρική ιδέα σε αυτή την περίπτωση, είναι το «Όλα για το παιδί», ενώ μια φράση κλειδί θα μπορούσε να είναι: «Τι θα φάει το παιδάκι μου;»… Τα παιδιά των επιτρεπτικών γονέων, ενδέχεται να έχουν αυξημένη επιθετικότητα ή γκρίνια και παλιμπαιδισμό γιατί δεν γνωρίζουν ποτέ με σαφήνεια ποιο είναι το πλαίσιο και τι περιμένουν οι ενήλικες από αυτά. Μια κύρια συνέπεια της μόνιμης επιτρεπτικότητας είναι η αδυναμία ανάληψης ευθύνης από τα παιδιά, με αποτέλεσμα τη μεγάλη ματαίωση όταν αυτά τα παιδιά κληθούν να δραστηριοποιηθούν εκτός οικογενειακού πλαισίου.  

Ο αδιάφορος τύπος γονέα (άνω αριστερό τεταρτημόριο), συνδυάζει χαμηλή αποδοχή έως απόρριψη του παιδιού και πλήρη απουσία ελέγχου και προσδοκιών. Είναι ένας σπάνιος τύπος που ουσιαστικά εμπλέκεται στην ανατροφή των παιδιών μόνο για τα απολύτως απαραίτητα και είναι σημαντικά ανεπαρκής στο γονεϊκό ρόλο, με δυσάρεστες επιπτώσεις για τον ψυχισμό του παιδιού….

Ο δημοκρατικός τύπος γονέα (άνω αριστερό τεταρτημόριο στο σχήμα), συνδυάζει υψηλή συναισθηματική αποδοχή του παιδιού, στοργή και αγάπη, με σταθερή και συνεπή οριοθέτηση. Γενικά χαρακτηριστικά:

Υψηλές απαιτήσεις – ανάλογες με ηλικία & ιδιαιτερότητες παιδιού – ρεαλιστικές προσδοκίες για υπεύθυνη συμπεριφορά

Σαφή, σταθερά μα και ευέλικτα όρια

Χρήση φυσικών και λογικών συνεπειών στην πειθαρχία, οριοθέτηση αρνητικών συμπεριφορών, καθοδήγηση αντί τιμωρίας

Αξία έχει η προσπάθεια – το θετικό αποτέλεσμα είναι ευπρόσδεκτο αλλά όχι «όρος» για να «σε αγαπώ»

Ισορροπεί ανάμεσα στα δικαιώματα των γονέων και τις ανάγκες – δικαιώματα των παιδιών

Αγάπη, ασφάλεια, θερμό οικογενειακό κλίμα, εμπιστοσύνη, ανεξαρτησία

Σαφή χρονικά πλαίσια για ανάληψη ευθυνών – δυνατότητα επιλογών

Αυτός ο τύπος γονέα είναι ο πιο λειτουργικός και επιθυμητός, καθώς η δημοκρατική διαπαιδαγώγηση έχει θετικές επιδράσεις στην ανάπτυξη των παιδιών. Εδώ, ο γονιός είναι ο ίδιος πρότυπο με τις πράξεις του και ωθεί ομαλά το παιδί προς την αυτονόμηση και την ανάληψη των ευθυνών του. Συνήθως, τα παιδιά δημοκρατικών γονέων αναπτύσσουν υπευθυνότητα, συνεργατικότητα, καλές σχέσεις, καλή συναισθηματική διαχείριση, ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και εξεύρεσης εναλλακτικών λύσεων. Μια χαρακτηριστική φράση θα μπορούσε να είναι η εξής: «Πώς τα πέρασες στο σχολείο σήμερα;».

Πίσω από κάθε γονεϊκό τύπο, κρύβονται πεποιθήσεις και στερεότυπα δεκαετιών, τα οποία θα πρέπει να αμφισβητήσουμε και μετασχηματίσουμε, αν επιθυμούμε να χτίσουμε έναν πιο υγιή, αποδοτικό και απολαυστικό γονεϊκό ρόλο, μια ζεστή και ικανοποιητική σχέση με τα παιδιά μας…