Λόγος – από το Μαυρογυαλούρο στον Κορτώ

Η προεκλογική περίοδος είναι σε πλήρη εξέλιξη, με αποτέλεσμα ο πολιτικός λόγος να κυριαρχεί στην καθημερινότητά μας: πολιτικές συζητήσεις στα διπλανά τραπέζια των καφέ, αναλύσεις και προγνωστικά, υποψήφιοι της διπλανής πόρτας – πολλοί εκ των οποίων αξιόλογοι - που μεταμορφώνονται γραφιστικά σε λαμπερούς διεκδικητές της εξουσίας, φωτογραφίες που χάρη στην τεχνολογία απεικονίζουν πλήθη κόσμου σε εγκαίνια πολιτικού γραφείου, «κλωνοποιώντας» τους πενήντα παριστάμενους, τηλεοπτικά πάνελ με μονολόγους, διαλόγους και καβγάδες, επιχειρήματα, αδειάσματα και συμμαχίες, γλώσσα σώματος εξωστρεφής, που «φωνάζει» πυγμή και θέληση – σαν το Μαυρογυαλούρο ένα πράμα- παρουσιάσεις προγραμμάτων που θα αλλάξουν τον τόπο – σάμπως ο τόπος δεν είναι οι άνθρωποι και θα αλλάξει μόνος του επειδή θα μπούμε σε νέα πενταετία…

Απέναντι, ένας άλλος λόγος, μια άλλη γλώσσα. Οι λέξεις κοινές, γραμματική, συντακτικό τα ίδια. Η έκθεση, και εδώ δημόσια. Το σώμα, ανθρώπινο κι αυτό. Κι όμως, όλα αλλιώτικα. Ο λόγος της τέχνης. Ο λόγος του «αφηγητή», αυτού που θέλει να επικοινωνήσει μια ιστορία, μια εμπειρία, ένα μήνυμα. Είχα την τύχη να παρευρεθώ σε δύο παρουσιάσεις βιβλίων αυτή την εβδομάδα: το πρώτο ήταν το βιβλίο «Ένοχοι και αθώοι: 23 ιστορίες από τη μηχανή του χρόνου» των Χρίστου Βασιλόπουλου και Δημήτρη Πετρόπουλου (Τετάρτη, 30/4 στον Πολιτιστικό Πολυχώρο «Δημήτρης Χατζής»). 23 ιστορίες από την αρχαία Ελλάδα μέχρι τη σύγχρονη, που συνθέτουν ένα ενδιαφέρον μωσαϊκό ιστορικό, πολιτικό, κοινωνικό, μέσα από το οποίο κατανοούμε καλύτερα και τη δική μας ταυτότητα. Το δεύτερο, ήταν «Το βιβλίο της Κατερίνας» του Αύγουστου Κορτώ  (Σάββατο 3/5 στο χώρο δημιουργικής έκφρασης ΤραΜπαΛα-Λα). Το σώμα του ομιλητή σεμνό και συνεσταλμένο, το περιεχόμενο του λόγου του απλώνεται από ψυχή σε ψυχή και αγγίζει τα ροζ σημάδια – που λέει κι ο Ξανθούλης – της κάθε μιας. Η αυθεντικότητα είναι ένας σταθμός του μεγάλου ταξιδιού της προσωπικής δουλειάς και ανάπτυξης, η συνισταμένη εμπειριών και μακροχρόνιων διεργασιών, δεν (μπορεί να) είναι προϊόν εντατικής τρίμηνης διδασκαλίας.

Φεύγοντας και από τις δύο – εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους – εκδηλώσεις, αισθάνθηκα ότι πήρα «δουλειά για το σπίτι», τροφή για σκέψη, ότι έμαθα κάτι καινούριο, ότι θέλω να διαβάσω αυτά τα βιβλία. Κατά τη διάρκεια των παρουσιάσεων, είχα συναισθηματικές αντιδράσεις, μου γεννήθηκαν εικόνες, προσπάθησα να κάνω συνδέσεις και αναγωγές προσωπικές και κοινωνικές, κινητοποίησα την κριτική μου σκέψη, επικοινώνησα… Πόσα από τα παραπάνω «συμπτώματα» βιώνετε όταν παρακολουθείτε πολιτικές συζητήσεις;

Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη, ο πολιτικός λόγος στην Ελλάδα έχει πάρει σε μεγάλο βαθμό τη μορφή τού κομματικού λόγου. Πρόκειται για έναν στρατευμένο πολιτικό λόγο, ο οποίος χρησιμοποιεί μια ρητορική εύκολα προβλέψιμη και, γι' αυτό, χαμηλής πληροφορητικότητας και μικρού ενδιαφέροντος. Ο κανόνας – που έχει και εξαιρέσεις - του πολιτικού λόγου, είναι μία ξύλινη γλώσσα με ελάχιστο αυθορμητισμό, αυθεντικότητα και δυστυχώς, αξιοπιστία. Συναισθηματικά, «αξιοποιεί», ανάλογα με την προέλευσή του, το φόβο ή την ελπίδα. Γίνεται συχνά φορέας ύβρεων και συμβολικής βίας, την ίδια ώρα που καταγγέλλει απερίφραστα τη βία, από όπου κι αν προέρχεται. Είτε χρησιμοποιεί την πειθώ είτε το …συνθηματολογικό τιτίβισμα, ο πολιτικός λόγος και διάλογος, δεν είναι ιδιαίτερα παραγωγικός και συχνά κενός ουσίας και νοήματος, αλλά και ήθους, σαν προχειροστημένη θεατρική παράσταση, όπου οι συμμετέχοντες έχουν αποστηθίσει και αναπαράγουν στεγνά τα λόγια τους. Έχουν όμως κατανοήσει, το ρόλο που καλούνται πραγματικά να παίξουν;

Προφανώς, το να συγκρίνουμε τον λόγο της τέχνης με τον πολιτικό λόγο, δεν είναι δίκαιο ούτε και εύστοχο, μιας και η κάθε μορφή λόγου επιτελεί διαφορετικές λειτουργίες και έχει διαφορετικούς στόχους. Ο πολιτικός λόγος, αποσκοπεί στο να οδηγήσει σε πράξη: στο να ψηφίσει ο πολίτης αυτό ή εκείνο το κόμμα που θα αναλάβει την εξουσία, αυτόν ή εκείνον τον υποψήφιο ως εκπρόσωπό του. Ο προβληματισμός λοιπόν, διαμορφώνεται ως εξής: αν και κατά πόσον αυτός ο άλλος λόγος, ο λόγος της τέχνης συνολικά, μπορεί να συμβάλλει, υπό την έννοια της παιδείας, στη διαμόρφωσή μας ως πιο απαιτητικών, κριτικών, υπεύθυνων και ευαίσθητων πολιτών, που αξιώνουμε έναν πολιτικό λόγο ουσιαστικό και έναν καλό λόγο(αιτία) να επισκεφθούμε την κάλπη και να ρίξουμε μια συνειδητή ψήφο… Εξάλλου, για ποια αλλαγή μπορούμε στ’ αλήθεια να συζητάμε, όσο η παιδεία αντιμετωπίζεται από την πολιτεία ως αναγκαίο κακό;