Σχολικός εκφοβισμός

 

Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι της ερευνητικής δραστηριότητας αφορά στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Μελετήθηκε για πρώτη φορά το 1978 στη Νορβηγία και 9 χρόνια μετά, το 1987, σε πολλά επιστημονικά περιοδικά εμφανίζεται ο σχετικός όρος “bullying”.

Ο σχολικός αναφέρεται στη βία μεταξύ παιδιών και είναι η επιθετική εκείνη συμπεριφορά που είναι εσκεμμένη, απρόκλητη και επαναλαμβανόμενη, αποτελεί κατάχρηση εξουσίας και εμπεριέχει ανισότητα στη δύναμη, αντικειμενική (π.χ. σωματική) ή αντιληπτή (π.χ. προσωπικότητας). Εν ολίγοις, κατευθύνεται προς εκείνα τα παιδιά που εκλαμβάνονται από το παιδί που ασκεί βία (ένα ή περισσότερα) ως αδύναμα, είτε σωματικά είτε ψυχολογικά. Οι μορφές της βίας που εκδηλώνεται με τον εκφοβισμό, αφορούν σε άμεση σωματική βία (χτυπήματα, κλεψιές, καταστροφή πραγμάτων που ανήκουν στο εκφοβιζόμενο παιδί), σε άμεση λεκτική βία (βρισιές, προσβολές), σε έμμεση, κοινωνική βία (εκβιασμοί, απειλές, κοινωνική απομόνωση και αποκλεισμός), σε ηλεκτρονική βία (μέσω κινητού τηλεφώνου ή διαδικτύου, απειλές, προσβολές, δυσφήμιση, κοινωνική απομόνωση, δημοσιοποίηση πληροφοριών και εικόνων χωρίς άδεια, ψεύτικη ταυτότητα για εκμαίευση πληροφοριών και γελοιοποίηση).

Ορισμένοι ερευνητές, έχουν κατά καιρούς υπογραμμίσει τη διαφορά του εκφοβισμού με το «πείραγμα» στα πλαίσια του παιχνιδιού. Το «πείραγμα» αυτό συνήθως συμβαίνει μεταξύ φίλων και δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού πόνου των άλλων. Αντίθετα ο εκφοβισμός αφορά άτομα που δεν έχουν φιλικές σχέσεις.

Στο φαινόμενο εμπλέκονται πολλές ομάδες ανθρώπων ή άτομα: το παιδί που δέχεται βία, το παιδί ή ομάδα παιδιών που ασκεί βία, τα παιδιά θεατές, οι εκπαιδευτικοί & οι γονείς. Οι επιπτώσεις για τα εμπλεκόμενα παιδιά είναι πολλές και σε ορισμένες περιπτώσεις ενδέχεται να ταλαιπωρούν το άτομο κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής. Ενδεικτικά, τα παιδιά που δέχονται βία είναι πιο πιθανόν να παρουσιάσουν σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλους, ημικρανίες, δερματικά και γαστρεντερικά προβλήματα, να εμφανίσουν αυξημένο αίσθημα θλίψης και μοναξιάς, αλλαγές στον ύπνο και στις διατροφικές συνήθειες, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες και ειδικότερα για τη σχολική ζωή και τις μαθησιακές διαδικασίες και γενικότερα φτωχότερη σωματική και ψυχική υγεία. Επίσης, έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιδράσουν με εξαιρετικά βίαιο τρόπο. Σε 12 από τα 15 περιστατικά στη δεκαετία του 1990, όπου μαθητές έριξαν πυρά στο σχολείο τους, οι σκοπευτές ήταν θύματα σχολικού εκφοβισμού. Αντίστοιχα, τα παιδιά που εκφοβίζουν, έχουν αυξημένες πιθανότητες να στραφούν στην κατάχρηση ή και εξάρτηση από αλκοόλ και άλλες ναρκωτικές ουσίες, να εγκαταλείψουν πρόωρα το σχολείο και να αναπτύξουν παραβατική συμπεριφορά στη νεαρή και ενήλικη ζωή. 

 

 

Το φαινόμενο του εκφοβισμού είναι σύνθετο και πολυπαραγοντικό. Προκύπτει όταν συνδυάζονται μεταβλητές που σχετίζονται με τις οικογένειες των εμπλεκόμενων παιδιών (π.χ. αυταρχικοί ή αδιάφοροι γονείς, ενδοοικογενειακή βία, ανεπιτυχής συναισθηματική διαχείριση και έκφραση) με μεταβλητές που αφορούν στο σχολικό και κοινοτικό περιβάλλον (π.χ. ανταγωνιστικότητα και απουσία συνεργατικού πνεύματος, αδιαφορία, κοινωνικές ανισότητες, κοινωνικές νόρμες που ανέχονται ή ενθαρρύνουν τη βία και πολλά άλλα).

Η έγκαιρη αντιμετώπιση του φαινομένου μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη στην εγκατάστασή του μέσα στη σχολική κοινότητα. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, χρειάζεται επαγρύπνηση των ενηλίκων και ευαισθητοποίηση των παιδιών, τα οποία συχνά επιλέγουν την αποσιώπηση του εκφοβισμού. Ένα σημαντικό και πολύ συχνό εύρημα στις έρευνες για τον εκφοβισμό, είναι ότι οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν μικρότερα ποσοστά στην έκταση του φαινομένου από τους μαθητές. Επίσης, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών αναφέρει ότι συστηματικά παρεμβαίνει για να σταματήσει τη βία, οι μαθητές αναφέρουν ότι οι εκπαιδευτικοί σπάνια παρεμβαίνουν.

Το σχετικό επιστημονικό υλικό με εμπεριστατωμένες αναλύσεις και προτεινόμενες παρεμβάσεις είναι πλέον άφθονο, δύσκολα μπορούμε να επικαλεστούμε άγνοια. Η πρόκληση είναι το πώς εμείς, οι ενήλικες που υφιστάμεθα και συντηρούμε, με εμφανείς ή λιγότερο ορατούς τρόπους, τους φαύλους κύκλους της βίας της καθημερινής ζωής, θα βρούμε το σθένος να αποτελέσουμε παράδειγμα για όσους «εκπαιδεύουμε». Προς μίμηση.