(Do) I love Brazil?

Η Γερμανία σήκωσε το κύπελλο. Τα φώτα έσβησαν και η Βραζιλία μαζεύει την ποδοσφαιρική της αξιοπρέπεια και κάνει τον απολογισμό της, αφού φιλοξένησε μια φαντασμαγορική, επιτυχημένη παγκόσμια γιορτή ποδοσφαίρου. Τι στριμώχτηκε άραγε κάτω από τον ένδοξο χλοοτάπητα που συγκράτησε δάκρυα χαράς και λύπης και ακριβοπληρωμένο ιδρώτα; Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι το παρασκήνιο της διοργάνωσης απέχει παρασάγκας από το καλογυαλισμένο προσκήνιο…  

Η Βραζιλία είναι η μεγαλύτερη και πιο πολυπληθής (183 εκατομμύρια κάτοικοι) χώρα της Λατινικής Αμερικής και μία από τις χώρες με τις μεγαλύτερες ανισότητες και κοινωνικές αντιθέσεις.  Τα τελευταία χρόνια έχει γνωρίσει τεράστια οικονομική ανάπτυξη και σήμερα, είναι μια  ηγετική οικονομική δύναμη. Ως ο τρίτος δημοφιλέστερος τουριστικός προορισμός της Λατινικής Αμερικής, η Βραζιλία «χρωστάει» ένα μεγάλο μέρος της ανάπτυξής της στην τουριστική δραστηριότητα, η οποία απογειώθηκε φέτος, λόγω της διοργάνωσης του Παγκόσμιου Κυπέλου, με 600.000 περίπου ποδοσφαιρόφιλους να καταφτάνουν από πολλά μέρη της γης. Λάμψη, επιτυχία και ανάπτυξη. Από τη μια.

Από την άλλη, τα στοιχεία της actionaid είναι αμείλικτα: 31% του πληθυσμού, περίπου 55 εκατομμύρια άνθρωποι, ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, δηλαδή με λιγότερο από 1 δολάριο την ημέρα.
Το 12,8% του πληθυσμού, δηλαδή σχεδόν 18 εκατομμύρια άνθρωποι, είναι αναλφάβητοι. Στις φτωχές και υποβαθμισμένες ανατολικές περιοχές, 44,2 παιδιά στα 1000 πεθαίνουν πριν γίνουν ενός έτους. Η Βραζιλία έχει από τα υψηλότερα ποσοστά φόνων στον κόσμο. Η πρώτη αιτία θανάτου στις ηλικίες 15-24 στις υποβαθμισμένες αστικές περιοχές είναι ο φόνος. Στις φαβέλες της εξαθλίωσης όπου κατοικούν περίπου 11.400.000 άνθρωποι (6%του πληθυσμού), μεσουρανεί η φτώχεια που ευνοεί την εγκληματικότητα, την πορνεία και τα ναρκωτικά. Το 2009 χτίστηκε ένα τοίχος γύρω από την φαβέλα του Ρίο ντε Τζανέιρο με το πρόσχημα την παρεμπόδιση της περαιτέρω επέκτασής της. Κάποιοι είπαν ότι το τοίχος έγινε μόνο και μόνο για να κρύψει τη φαβέλα από τους τουρίστες που βρίσκονται ήδη στην πόλη για να παρακολουθήσουν την διοργάνωση αλλά και από όσους θα βρεθούν ξανά στο Ρίο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2016.

Ο τουρισμός φέρνει πολλά καλά σε μία χώρα αλλά ειδικά όταν η χώρα υποδοχής είναι ευάλωτη και παρουσιάζει ορισμένα εντονότατα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά ανισότητας και πλήρους αντίφασης, υπάρχουν αρκετές δυσάρεστες επιπτώσεις. Μερικές φορές, ένας προορισμός πωλείται ως τουριστικό προϊόν και οι κάτοικοι προσαρμόζονται σε μια ψευδώς ελκυστική εικόνα, παραλλάσσοντας ή και διαγράφοντας κρίσιμα στοιχεία της κουλτούρας του (θρησκευτικά πιστεύω, ηθικές αξίες, τελετουργίες και δημόσιες εκδηλώσεις, γευστικές τάσεις, καλλιτεχνικές δημιουργίες, κ.ά.). Στο όνομα της ανάπτυξης – προσοχή στις συμπτώσεις – ιδιωτικοποιούνται παραλίες, τα ψαροχώρια μετατρέπονται σε λαμπερά θέρετρα και οι γηγενείς συχνά εκτοπίζονται βίαια, μιας και δεν ταιριάζουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα ή μετατρέπονται σε κακόγουστη τουριστική ατραξιόν με πενιχρό αντίτιμο για τους ίδιους. 

 

Σεξουαλικός τουρισμός, ο πυρήνας της ανάπτυξης

Στη Βραζιλία, η παιδική κακοποίηση μέσα από την παράνομη παιδική εργασία και τη σεξουαλική εκμετάλλευση – και τα δύο συνδέονται στενά με την τουριστική ανάπτυξη – έχει πάρει σοβαρότατες διαστάσεις. Πίσω από τα στρωμένα κρεβάτια, τα καθαρά δωμάτια και τα φρεσκοσερβιρισμένα πρωινά, συχνά κρύβονται ανυπεράσπιστα ανήλικα. Οι σωματικές, ψυχολογικές και ηθικές συνέπειες για τα παιδιά που βιώνουν αυτή την εκμετάλλευση είναι τεράστιες και συμβάλλουν στη διαιώνιση ενός φαύλου κύκλου. Στη Βραζιλία τα τελευταία χρόνια, έχουν συρρεύσει πολλοί τουρίστες, ειδικά από την Ευρώπη, προκειμένου να απολαύσουν τις σεξουαλικές παροχές της εκεί φιλοξενίας. Παιδική πορνεία σε πλήρη «άνθιση». Παιδιά προερχόμενα από τις φτωχές και αποκλεισμένες περιοχές, είναι τα πιο κατάλληλα για τη βιομηχανία του σεξ, λόγω της μεγάλης τους ευαλωτότητας. Οι «αθώοι» τουρίστες πείθουν τους εαυτούς τους ότι η σεξουαλική εκμετάλλευση ανηλίκων είναι κάτι που γίνεται στη συγκεκριμένη χώρα, είναι κομμάτι της κουλτούρας τους δηλαδή, ή ότι το εκάστοτε ανήλικό δεν είναι 12 αλλά 16 ετών, κοκ. Βαφτίζουμε έτσι τουριστική δραστηριότητα – σαν το kayak ένα πράμα – μία πράξη που συνιστά τη σύγχρονη εκδοχή του σκλαβοπάζαρου. Σύμφωνα με τις βραζιλιάνικες αρχές, το 2011, γύρω στα 250.000 παιδιά έπεσαν θύματα της εμπορικής σεξουαλικής εκμετάλλευσης στη Βραζιλία. Ένα μεγάλο αθλητικό γεγονός όπως το μουντιάλ, επιδεινώνει την ήδη δύσκολη κατάσταση και τα επακόλουθά της, όπως η χρήση και διακίνηση ναρκωτικών αλλά και η σωματεμπορία ανθρώπων (trafficking).

Στις αρχές του χρόνου, η adidas κυκλοφόρησε τα μπλουζάκια που προόριζε για τη μεγάλη γιορτή του ποδοσφαίρου και τα οποία αναγκάστηκε να αποσύρει αμέσως μετά, μιας και προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων. Ο Οργανισμός Τουρισμού της Βραζιλίας ανακοίνωσε ότι «αποκηρύσσει» την πώληση των προϊόντων «που συνδέουν την εικόνα της Βραζιλίας με το σεξ», καταδικάζοντας τα γλαφυρά μπλουζάκια: το ένα με την καλλίγραμμη φιγούρα που προσκαλεί σε… «σκοράρισμα στη Βραζιλία» και το άλλο που έγραφε «I love Brazil» με μια καρδιά η οποία φαίνεται να μοιάζει με τα οπίσθια μιας γυναίκας που φορά στρινγκ! 

Οικολογία

 Το συγκεκριμένο μουντιάλ πλασαρίστηκε έντονα ως πράσινο και οικολογικό – αυτός είναι και ο λόγος που ως μασκότ, επιλέχθηκε ο αρμαντίλλο Fuleco, που πήρε το όνομά του από τις λέξεις «ποδόσφαιρο» και «οικολογία». Η πραγματικότητα όμως απέχει και πάλι από την προωθημένη εικόνα. Ξεκινώντας από εμπορεύματα, η Greenpeace ανακάλυψε πολλές τοξικές χημικές ουσίες σε διάφορα σουβενίρ και είδη ρουχισμού που διέθεσε η FIFA. Ένα ακόμα σημαντικό πρόβλημα αποτέλεσε η διαχείριση των λυμάτων, τεράστιο πρόβλημα δημόσιας υγείας στη χώρα που διογκώθηκε από την παρουσία εκατομμυρίων τουριστών. Ο μισός πληθυσμός της χώρας δεν έχει πρόσβαση σε αποχέτευση με ολέθριες επιπτώσεις για τον υδροφόρο ορίζοντα και τη θάλασσα. Σημαντικό πρόβλημα συνιστά και η διαχείριση των απορριμμάτων. Η αποψίλωση του τροπικού δάσους του Αμαζονίου συνεχίζεται αδιάκοπα όπως και η καταστροφή των φυσικών βιοτόπων της πλούσιας πανίδας που ενδημεί στη Βραζιλία.

Λόγω όλων των παραπάνω, οι διαμαρτυρίες ενάντια στη γιορτή του ποδοσφαίρου υπήρξαν έντονες. Καμπάνιες ενημέρωσης είχαν οργανωθεί αρκετά νωρίτερα, ώστε, παράλληλα με τη λάμψη του γηπέδου να προβληθεί το ξεθώριασμα αμέτρητων ανθρώπινων ζωών. Αναρωτιέμαι τι θα έχει αλλάξει και τι θα θυμόμαστε σε δυο χρόνια που η Βραζιλία θα φιλοξενήσει τους Ολυμπιακούς αγώνες. Το ότι ο Σάντος έφυγε χωρίς να χαιρετήσει; Το ότι ο Γκέκας έπρεπε ή δεν έπρεπε να το εκτελέσει; Το ντροπιαστικό 7-1; Ή τη ντροπή της εκμετάλλευσης; Ή τη ντροπή της ανοχής;