Η μάσκα και το πρόσωπο

Η ετυμολογία της λέξης "Carnival" διχάζει: κάποιοι ισχυρίζονται ότι σχετίζεται με την ιταλική λέξη "carne" (κρέας) – carne levare ή carne vale («αποχαιρετισμός στο κρέας», «η Κυριακή της απόκρεω», καθώς ακολουθεί η νηστεία της Σαρακοστής) - ενώ άλλοι θεωρούν ότι συνδέεται με τη λέξη "carrus" (αυτοκίνητο) – carrus navalis («ναυτικό όχημα»). Η πρώτη εκδοχή θα τοποθετούσε την προέλευσή του καρναβαλιού στα Χριστιανικά χρόνια. Η δεύτερη, σε προγενέστερες θρησκείες και περιόδους και πιο συγκεκριμένα στην περίοδο των αρχαίων χρόνων και ειδικότερα στη λατρεία του Διονύσου, ο οποίος εγκαινίαζε τα Ανθεστήρια πραγματοποιώντας θεαματική είσοδο πάνω σε ξύλινο τροχοφόρο άρμα που αναπαριστούσε ένα πλοίο – εξ ου και το ναυτικό όχημα. 

 

Μία από τις πρωταγωνίστριες κάθε καρναβαλιού είναι η μάσκα! Η ύπαρξη και χρήση της μάσκας ξεκινούν μαζί με το ταξίδι του ανθρώπου πάνω στη γη, ίσως από τότε που ένας πρωτόγονος χρησιμοποίησε το κεφάλι ενός ζώου για να αναπαραστήσει μια σκηνή κυνηγιού... Έκτοτε, οι μάσκες έχουν χρησιμοποιηθεί στην καθημερινή ζωή και την τέχνη με πολλούς τρόπους και πολλαπλούς στόχους: την προστασία, τη μεταμφίεση, την κοινωνική αποδοχή, την άσκηση επιρροής ή πειθούς, την ψυχαγωγία, τη συμμετοχή σε κάποια θρησκευτική ή πολιτισμική δραστηριότητα και τελετουργία, την αφήγηση μιας ιστορίας, πραγματικής ή φανταστικής, την άσκηση κάποιου επαγγέλματος και την ιατρική πρακτική. 

Ως μάσκα ορίζουμε κάποια αλλαγή του προσώπου – μια αλλαγή της εμφάνισής του, κάποιο αξεσουάρ που φοριέται πάνω ή μπροστά από αυτό, αλλά κατά περίπτωση και το ίδιο το πρόσωπο, ή και μάσκες που καλύπτουν ολόκληρο το σώμα, όπως σε συγκεκριμένες τελετουργίες στην Αυστραλία, όπου χρησιμοποιούνται τεράστια τοτέμ - μάσκες. Οι μάσκες είναι το αρχαιότερο μέσο που επιτρέπει την αλλαγή της ταυτότητας και την υιοθέτηση ενός νέου εαυτού. Διασημότερες όλων των μασκών, είναι φυσικά οι Βενετσιάνικες. 

Οι Βενετσιάνικες μάσκες χρονολογούνται από την αρχαιότητα και χρησιμοποιούνταν αρχικά στην καθημερινή ζωή, για να προστατεύσουν την πραγματική ταυτότητα του φέροντος τη μάσκα. Έτσι, η κοινωνική προέλευση και τάξη δεν ήταν φανερή στις καθημερινές συναλλαγές και η έκθεση, σε περίπτωση εμπλοκής ενός ατόμου σε ύποπτες, μη αποδεκτές δραστηριότητες δεν αποτελούσε ζήτημα. Στην πορεία μετατράπηκαν σε χαρακτηριστικό έμβλημα του Βενετσιάνικου Καρναβαλιού.  

Το καρναβάλι μας επιτρέπει τον πειραματισμό με ρόλους και καταστάσεις που δεν ζούμε στην πραγματική ζωή. Μας προτρέπει να ενδυθούμε «μάσκες», στολές και περσόνες (Persona: μάσκες, πίσω από τις οποίες οι ηθοποιοί της αρχαιότητας έκρυβαν τα πρόσωπα τους, για βγουν στη σκηνή ταυτισμένοι με το ρόλο που υποδήλωνε το προσωπείο τους) ανοίκειες, τρομακτικές, ελκυστικές, προκλητικές, αστείες, γελοίες, υπερβολικές, αφύσικες, αντίθετες με εμάς και συχνά αποκαλυπτικές!

Εξίσου μεγάλο ή και μεγαλύτερο ενδιαφέρον όμως, παρουσιάζουν οι μάσκες που χρησιμοποιούμε εκτός τριωδίου. Η περσόνα δηλαδή, με την οποία επιλέγουμε να συστήσουμε τους εαυτούς μας στον κόσμο. Στη θετική της έκφραση, μια τέτοια «μάσκα» και περσόνα, είναι η καλή εντύπωση που καταφέρνουμε να δημιουργήσουμε κατά την αλληλεπίδρασή μας με τους άλλους, η καλή αίσθηση που αφήνουμε στους γύρω μας, η επιστράτευση των θετικών μας χαρακτηριστικών και η ζυγισμένη προβολή τους προς τα έξω. 

 

Σε κάποιες περιπτώσεις, μια περσόνα μπορεί να είναι ένας ψευδής εαυτός τον οποίο χρησιμοποιούμε για να μανιπουλάρουμε άλλους ανθρώπους – ένα τρανταχτό παράδειγμα της εποχής είναι τα ψεύτικα προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης - ενώ στην πιο επικίνδυνη εκδοχή, η περσόνα είναι ο ψευδής εαυτός τον οποίο συγχέουμε και ταυτίζουμε με τον πραγματικό μας εαυτό – για παράδειγμα, ένας πολιτικός πλασάρεται ως εθνοσωτήρας και σταδιακά πιστεύει ότι είναι κιόλας!

Μάσκες, λοιπόν, είναι και τα καθημερινά μας προσωπεία, πίσω από τα οποία κατοικούν οι πραγματικοί μας εαυτοί. Όσο μεγαλύτερη η απόσταση μεταξύ της πραγματικής προσωπικότητας και της περσόνας που επιστρατεύουμε, τόσο πιο απαιτητικό και περίπλοκο το μασκάρεμα. Ένα από τα βασικά βήματα που μας οδηγούν λίγο πιο κοντά στην αυτογνωσία, συνίσταται στην ικανότητά μας να διακρίνουμε το «είναι» και το «φαίνεσθαι» του ίδιου  μας του εαυτού, να ανα-γνωρίζουμε δηλαδή, ποιοι είμαστε στ’ αλήθεια και πώς παρουσιαζόμαστε προς τα έξω, καθώς επίσης και τα όρια αυτής της απόστασης.

Στο τέλος της Αποκριάς, οι μάσκες του καρναβαλιού πέφτουν! Το θέμα είναι τι γίνεται με τις άλλες μάσκες …