ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΗΡΩΑ ΣΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ, ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ, ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ : «Ο ΜΑΓΟΣ ΤΟΥ ΟΖ»*

*Αναρτημένη ανακοίνωση (poster) στο συνέδριο "Τέχνη & Ψυχιατρική" στα Χανιά (05/2010)

Βάββα Βασιλική, MSc[1], Κρασανάκη Εμμανουέλα, MSc [2]
1. Νοσηλεύτρια ψυχικής υγείας, Δραματοθεραπεύτρια 2. Ψυχολόγος, Δραματοθεραπεύτρια
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΔΗΜΟΥ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ «ΘΗΣΕΑΣ»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το παραμύθι πραγματεύεται συμβολικά το θέμα των ορίων ανάμεσα σε θεμιτό και αθέμιτο και μιλάει για τη μετάβαση από έναν κόσμο σε έναν άλλο. Πρωταρχικός στόχος είναι να ενισχύσει το άτομο στο να ξεπεράσει το φόβο του κάθε είδους μεγαλώματος, γι’ αυτό και σχεδόν πάντα έχει καλό τέλος.  Έχει θεραπευτική αξία, γιατί ο ασθενής βρίσκει τη δική του λύση, αναλογιζόμενος τι υπαινίσσεται η ιστορία για τον ίδιο και τις εσωτερικές του συγκρούσεις τη συγκεκριμένη φάση της ζωής του.

Η δραματοθεραπεία συμβάλλει στο να συντελεστούν αλλαγές (μεταβάσεις) σε θεραπευτικό επίπεδο, χρησιμοποιώντας το δράμα, τη μεταφορά και το συμβολισμό. Ειδικότερα στη θεραπεία απεξάρτησης, η βασική μετάβαση που επιχειρείται είναι το πέρασμα του ατόμου από την εξάρτηση στην αυτονομία.

Μία διεργασία της δραματοθεραπείας είναι και η θεραπευτική παράσταση, την οποία συνθέτουν ο προσδιορισμός των αναγκών, η πρόβα, η παρουσίαση και η απεμπλοκή στο πλαίσιο της δραματοθεραπείας. Στο πρόγραμμα απεξάρτησης «Θησέας», τα μέλη εμπλέκονται σε αυτή τη διεργασία σε τρεις φάσεις, κατά τη μετάβαση από τη μία φάση του προγράμματος στην επόμενη και κατά την αποφοίτησή τους.

Θα παρουσιάσουμε τη διεργασία θεραπευτικής παράστασης που βασίστηκε στο παραμύθι «Ο Μάγος του Οζ».

ΣΚΟΠΟΣ

Η θεραπευτική παράσταση έχει πολλαπλούς στόχους, όπως επεξεργασία του προσωπικού υλικού μέσα από τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες – αλλά και τη συναισθηματική απόσταση – ενός ρόλου, εμπλοκή του «πάσχοντος» σώματος σε  υγιείς δράσεις, αφύπνιση της δημιουργικής φαντασίας, ενίσχυση των δεσμών και της δυναμικής της ομάδας μέσα από την κοινή προσπάθεια για έναν δημιουργικό στόχο, διαχείριση του άγχους και των συγκρούσεων που γεννά η διεργασία, ανάληψη ευθυνών και ολοκλήρωση μιας διαδικασίας με αρχή, μέση και τέλος, κοινοποίηση της νέας ταυτότητας των μελών με έναν συμβολικό τρόπο, όπου τα άτομα εκτίθενται πια επειδή δημιουργούν και όχι επειδή «παθαίνουν».

Το ταξίδι του ήρωα, μια κλασική δομή που απαντάται με παραλλαγές στα παραμύθια, έχει ως εξής: ο ήρωας έρχεται  από κάπου, κατευθύνεται προς κάπου αλλού – ο προορισμός συνιστά μια κατάσταση ανώτερη από την αφετηρία, ο ήρωας είναι πιο ώριμος, πιο συνειδητοποιημένος – συναντά εμπόδια και δυσκολίες, βρίσκει κάποιον βοηθό, περνά από τις δοκιμασίες που του αναλογούν και τελικά, φτάνει στο στόχο του. Μέσα από τη δομή αυτή, το κάθε μέλος μπορεί να αφηγηθεί εκ νέου και να επεξεργαστεί την πορεία του προς την αυτονόμηση. Παράλληλα, ορισμένα αφηγηματικά χαρακτηριστικά του παραμυθιού, όπως το ότι οι αντίθετοι χαρακτήρες βρίσκονται αντιμέτωποι και το ότι στο παραμύθι προηγείται μια ήρεμη εισαγωγή και η ιστορία κορυφώνεται, για να κλείσει τον κύκλο σε ένα σημείο ηρεμίας και σταθερότητας, συμβάλλουν στη θεραπευτική διαδικασία σε επίπεδο ομάδας.

Συνολικά, μπορούμε να πούμε ότι το σενάριο που βασίζεται σε παραμύθι, διευκολύνει την ομαδική διεργασία μετάβασης από μία κατάσταση σε μία νέα με ποικίλους τρόπους που σχετίζονται με τα δομικά και εννοιολογικά στοιχεία του παραμυθιού.

 

ΜΕΘΟΔΟΣ

Η ιστορία αποτελεί μια γέφυρα. Κάθε ομάδα, ανάλογα με τη σύσταση και τη φάση της, έχει ανάγκη και δυνατότητα να διασχίσει μια διαφορετική γέφυρα. Ορισμένα χαρακτηριστικά των μελών της συγκεκριμένης ομάδας, η σύστασή της – 1 κορίτσι, 3 αγόρια – η ανάγκη τους για μια παράσταση παιχνιδιάρικη και χαρούμενη, η δυνατότητά τους να υποστηρίξουν στοιχειωδώς θεατρικούς ρόλους, η δυναμική της ομάδας, τα θέματα που κυριάρχησαν στη θεραπεία τους και αρκετοί άλλοι συνειδητοί και μη παράγοντες, συνετέλεσαν ώστε να επιλέξουμε ως βάση για την παράστασή μας  το παραμύθι του μάγου του Οζ.

Στο Κάνσας του 1930, ένας ανεμοστρόβιλος παρασέρνει τη μικρή Ντόροθι με το σκυλάκι της και τους προσγειώνει σε μια μαγική γη που λέγεται Χώρα του Οζ. Εκεί, κυβερνά ο μάγος του Οζ από τον οποίο η Ντόροθι θα ζητήσει βοήθεια για να επιστρέψει στο σπίτι της στο Κάνσας, στο θείο και τη θεία της με τους οποίους μένει. Στο δρόμο για τον Οζ, θα γίνει φίλη και συνοδοιπόρος με ένα αχυρένιο σκιάχτρο, έναν τενεκεδένιο ξυλοκόπο και ένα δειλό λιοντάρι. Ο καθένας τους θέλει να ζητήσει κάτι από το μάγο, μια λύση στο πρόβλημα που τον απασχολεί. Μετά από πολλές δοκιμασίες, οι 4 ήρωες συναντούν το μάγο και μαθαίνουν ότι αυτά που ψάχνουν έξω από αυτούς, είναι ήδη μέσα τους και περιμένουν να αναδειχθούν!

Στο παραμύθι, συναντάμε πολύ περισσότερους ρόλους από τα τέσσερα μέλη της ομάδας και πολλές σκηνές των οποίων η σκηνική αναπαράσταση δεν είναι εύκολη υπόθεση. Για αυτούς τους δύο βασικούς λόγους μα και για άλλους δευτερεύοντες, όπως για παράδειγμα η χρονική διάρκεια της παράστασης, έγινε διασκευή του παραμυθιού, προστέθηκαν μέρη αφήγησης, κάποια μέλη έπαιξαν περισσότερους από έναν ρόλους και ηχογραφήθηκαν τμήματα του παραμυθιού σε στούντιο. Έγιναν περίπου 20 πρόβες που οδήγησαν σε παράσταση μετά από δυόμιση μήνες από την πρώτη συνάντηση για τη συγκεκριμένη διεργασία.

Η παράσταση έχει ήδη παιχτεί στο πρόγραμμα απεξάρτησης των φυλακών Θήβας και στα Μέγαρα, στο πλαίσιο εκδηλώσεων για την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Τα μέλη:

      αλληλεπιδράσανε δημιουργικά με τους ρόλους και τα σύμβολα του παραμυθιού

      εμβαθύνανε στο προσωπικό τους υλικό μέσα από την ταύτιση και την υπόδυση ενός ρόλου

      ανέλαβαν και ολοκληρώσανε μια διαδικασία

      αντιμετώπισαν και επεξεργάστηκαν το άγχος που τους δημιούργησε η έκθεση

      αντιμετώπισαν και τελικά νίκησαν την παθητικότητα, τις αντιστάσεις, τη βαρεμάρα

      διαχειρίστηκαν αποτελεσματικά τα δυναμικά που αναπτύχθηκαν στην ομάδα

      άκουσαν και περιπλανήθηκαν – ορισμένοι από αυτούς, για πρώτη φορά – σε ένα παραμύθι…

Ιδιαίτερης σημασίας αποδείχτηκε η παρουσίαση της παράστασης στο πρόγραμμα απεξάρτησης των φυλακών Θήβας. Εκεί, η ιστορία του Οζ και η δημιουργική προσπάθεια των μελών, αποτέλεσαν μια γέφυρα του έξω με τον εντός των φυλακών κόσμο. Διακινήθηκαν έντονα συναισθήματα σε όλους μας και τα μέλη ένιωσαν μεγάλη ικανοποίηση για το ότι «προσφέρανε» ένα αλλιώτικο ερέθισμα σε ανθρώπους που κάνουν προσπάθεια να απεξαρτηθούν σε ένα διαφορετικό πλαίσιο.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Τόσο το θέατρο όσο και το παραμύθι έχουν θεραπευτική αξία. Η συνάντηση μιας ομάδας που βρίσκεται σε θεραπεία απεξάρτησης με τη διαδικασία δραματοποίησης ενός παραμυθιού, μπορεί να είναι επανορθωτική πολλών τραυματικών, ημιτελών και ατελέσφορων συναντήσεων που έλαβαν χώρα στο ταξίδι ζωής του κάθε μέλους. Μια τέτοια συνάντηση, σχηματίζει τον ασφαλή χώρο όπου η «φυγή» από την πραγματικότητα είναι πλαισιωμένη, δημιουργική και νοηματοδοτημένη. Οι τέσσερις ήρωες, μετά την επίσκεψή τους στο Μάγο του Οζ, συνεχίζουν τις ζωές τους πιο ώριμοι και συνειδητοποιημένοι. Τα μέλη, μετά τη διεργασία θεραπευτικής παράστασης, μεταβαίνουν κυριολεκτικά και μεταφορικά σε μια κατάσταση μεγαλύτερης αυτονόμησης, έχοντας μάθει πως… «κάθε πρόβλημα έχει και τη λύση του!»