Φροντίδα ή καταστολή;

Μεταξύ 10 και 13 Απριλίου, έλαβε χώρα στην πόλη μας και συγκεκριμένα στο ξενοδοχείο Du Lac το 22^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ψυχιατρικής, το οποίο πραγματοποιείται κάθε τρία χρόνια. Τα θέματα του συνεδρίου ήταν πολλά: οι διάφοροι τομείς της ψυχιατρικής και κλινικής πρακτικής, η ψυχοφαρμακολογία, η πρόληψη, οι επιπτώσεις των δυσχερών οικονομικών συνθηκών στον (πολύπαθο) τομέα της ψυχικής υγείας, η συνάντηση και η συνέργεια της ψυχιατρικής με άλλους χώρους, όπως οι επιστήμες (π.χ. φιλοσοφία), η νομοθεσία, η θρησκεία, οι τέχνες (π.χ. δράμα, λογοτεχνία, φωτογραφία) και οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας τόσο από την πλευρά των επαγγελματιών όσο και από την οπτική των χρηστών των υπηρεσιών αυτών.

Όπως είναι φυσικό, η οποιαδήποτε συζήτηση για την ψυχιατρική περίθαλψη και τα δικαιώματα του ανθρώπου, δεν μπορεί να συντελείται παρά υπό το πρίσμα της νέας πραγματικότητας που διαμορφώνεται στη χώρα. Η κοινωνική και οικονομική πολιτική των αριθμών, προσκρούουν συχνά στις έννοιες της ηθικής και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι, παρατηρείται αυξημένη ζήτηση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας από άτομα όλων των ηλικιών με μειωμένη δυνατότητα ανταπόκρισης και κατ’ επέκταση, μειωμένη ποιότητα στις όποιες παροχές.

Είναι, παράλληλα αλήθεια, όπως σημειώνει ο Δρ. Ευτύχης Φυτράκης, ότι σε περιόδους κρίσης, ή ακριβέστερα μετάβασης, παρατηρείται αύξηση των ψυχικών διαταραχών, αλλά και της εγκληματικότητας. Ταυτόχρονα, όμως, αυξάνεται η τιμωρητικότητα απέναντι σε κάθε απόκλιση, ενώ ελαττώνεται η ανεκτικότητα απέναντι στο διαφορετικό – βλέπουμε εξάλλου σε τι μεταφράζεται σε επίπεδο πολιτικών συσχετισμών αυτή ακριβώς η τάση. Αποτέλεσμα αυτής της πίεσης είναι η διατύπωση ενός διαρκώς εντεινόμενου κοινωνικού αιτήματος για ενίσχυση τnς ποινικής και ψυχιατρικής καταστολής – ολισθαίνοντας επικίνδυνα και πάλι προς δομές – άσυλα.

Σε αυτό το πλαίσιο, ενημερωθήκαμε στο συνέδριο διά στόματος του καθηγητή ψυχιατρικής του ΕΚΠΑ κ. Γιώργου Αλεβιζόπουλου, για το ευρωπαϊκό δίκτυο RAN (Radicalisation Awareness Network), μέλος του οποίου είναι και η Ελλάδα. Ένας από τους στόχους του δικτύου αυτού, είναι ο έγκαιρος εντοπισμός ατόμων που εμφανίζουν μια ορισμένη ευαλωτότητα, η οποία είναι πιθανό να τους οδηγήσει σε υιοθέτηση ακραίων και βίαιων συμπεριφορών ή/ και εμπλοκή σε τρομοκρατικές οργανώσεις και ενέργειες. Ο κ. Αλεβιζόπουλος μας μετέφερε τους προβληματισμούς του εκλιπόντος κ. Λούη Καριόλου, ψυχιάτρου και μεταρρυθμιστή του τομέα ψυχικής υγείας της Κύπρου, σχετικά με τον προσανατολισμό και τις πρακτικές του δικτύου RAN.

Το δίκτυο αυτό εν ολίγοις, υποχρεώνει τους ψυχιάτρους της ευρωπαϊκής κοινότητας, να αναφέρουν σε αυτό τα στοιχεία οποιουδήποτε θεραπευόμενού τους αναπτύσσει ριζοσπαστικές ιδέες και σκέψη, «αποκλίνουσες» κοινωνικοπολιτικές ή θρησκευτικές αναζητήσεις και γενικά παρουσιάζει ψήγματα σκέψεων, συναισθημάτων και προβληματισμών που θα μπορούσαν θεωρητικά να καταστήσουν το άτομο αυτό ευάλωτο προς μία τρομοκρατική και βίαιη κατεύθυνση. Αφού αναφερθούν τα στοιχεία των ατόμων αυτών, αναλαμβάνει το δίκτυο την προστασία τους από τυχόν προσηλυτισμό από τρομοκρατικές ομάδες. Ποινικοποίηση της σκέψης και των ιδεών, λοιπόν.

Οι ενστάσεις των δύο επιστημόνων έχουν να κάνουν καταρχάς με την βασική αρχή του (ψυχ)ιατρικού απορρήτου το οποίο καταλύεται μόνο υπό πολύ συγκεκριμένες συνθήκες (όταν ο θεραπευόμενος αποκαλύψει ότι πρόκειται να βλάψει τον εαυτό του, ή όταν απειλείται η ζωή ή η ασφάλεια κάποιου τρίτου). Χωρίς την ασφάλεια και το όριο του απορρήτου, η εμπιστοσύνη δεν μπορεί να εδραιωθεί, η ισχύς της θεραπευτικής σχέσης κατακερματίζεται. Κατά δεύτερον, οι ενστάσεις έχουν να κάνουν με μία σαφώς διαφορετική αντιμετώπιση και νοοτροπία στην ψυχιατρική δεοντολογία και πρακτική: το άτομο αντιμετωπίζεται ως εάν να έχει συντελέσει την παράνομη πράξη, λόγω των ιδεών του, ούτε καν λόγω των προθέσεών του. Τρίτον, ψυχιατρικοποιούνται ψυχικά χαρακτηριστικά και εκδηλώσεις – εννοώντας τις ιδέες, τους προβληματισμούς, τις αναζητήσεις -  που εν πολλοίς, πηγάζουν ακριβώς από τις ιδιάζουσες και άκρως πιεστικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, «μετακινώντας» έτσι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού στους ευάλωτους και άρα, εν δυνάμει επικίνδυνους. Ο κ. Καριόλου είχε διατυπώσει ανοιχτά τη διαφωνία του προς τον τρόπο λειτουργίας του δικτύου RAN, σημειώνοντας ότι κάθε κατάχρηση εξουσίας που οδηγεί σε ανοίκεια πρόσβαση σε δεδομένα ψυχικής φροντίδας και ψυχιατρικής περίθαλψης, είναι ανεπίτρεπτη.

Σε κάθε περίπτωση και με αφορμή μονάχα τους προβληματισμούς μέρους της επιστημονικής κοινότητας, σκιαγραφείται ολοένα και πιο καθαρά ότι οι οικονομικές επιπτώσεις της μεταβατικής φάσης που διάγουμε είναι μία μόνο διάσταση του πλήγματος και της απώλειας που βιώνουμε ως κοινωνικό σύνολο. Παράλληλα διακυβεύονται πολύ βαθύτερες και ουσιαστικότερες διαστάσεις του κοινωνικού μας βίου…